Γεννήθηκε στην Τρίπολη Αρκαδίας, στις 8 Ιουλίου 1876. Υπήρξε ηγέτης του φιλελεύθερου δημοκρατικού χώρου, υπουργός πολλάκις, καθώς και πρωθυπουργός δις, το 1924 και το 1932. Αξίζει να σημειώσουμε, ότι στο Λεβίδι Αρκαδίας λειτουργεί μουσείο προς τιμήν του Αρκά πολιτικού. Όταν επισκεφθεί κάποιος το μουσείο, μπορεί να δει προσωπικά του αντικείμενα. Το σημαντικότερο και πιο αξιοσημείωτο όμως που φυλάσσεται εκεί είναι ο εγκέφαλος του Αλέξανδρου Παπαναστασίου!
Θεωρείται ο ιδρυτής της Αβασίλευτης Δημοκρατίας το Μάρτιο του 1924. Εκτός των άλλων, ήταν πολιτικός επιστήμονας και κοινωνιολόγος. Υπήρξε γόνος πολιτικών προσωπικοτήτων, αφού ο πατέρας του διετέλεσε βουλευτής Μαντίνειας και ο παππούς του ήταν Δήμαρχος Λεβιδίου. Φυσικό και επόμενο να τον καθορίσουν στη μετέπειτα πολιτική πορεία του, ενώ, είχε την ευκαιρία να σπουδάσει Νομική, Φιλοσοφία και κοινωνικές επιστήμες στη Αθήνα και μετέπειτα στη Χαιδελβέργη, στο Βερολίνο, στο Λονδίνο και στην πόλη του φωτός, το Παρίσι. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του, ο τρόπος σκέψης του επηρεάστηκε απο το κίνημα του σοσιαλισμού κι έτσι ασχολήθηκε με προβληματα του συνεργατισμού και διαμόρφωσε συνεταιριστικές αντιλήψεις.
Με το τέλος των σπουδών του, επιστρέφει στην Ελλάδα το 1907 και ιδρύει την Κοινωνιολογική Εταιρία μαζί με τον Αλέξανδρο Δελμούζο και Θρασύβουλο Πετιμεζά. Σκοπός της εταιρείας ήταν η εκλαΐκευση των επιστημονικών μελετών, με σκοπό να γίνουν γνωστές στο ευρύ κοινό, η εργασία με σκοπό την επίτευξη ίσων δικαιωμάτων για όλους, με ρύθμιση των μέσων παραγωγής και μεταβολή του οικονομικού και πολιτειακού οργανισμού, ενώ για την επίτευξή του είναι απαραίτητη η οργάνωση των εργατών σε συνεταιρισμούς και «ίδιον πολιτικόν κόμμα». Οι τρεις τους διαμόρφωσαν την ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΩΝ. Τρία χρόνια μετά, το 1910, η Κοινωνιολογική Εταιρία ιδρύει το Λαικό Κόμμα και ο Παπαναστασίου εκλέγεται βουλευτής. Υπήρξε πρωτεστάντης των αγώνων για την παραχώρηση τσιφλικιών στη Θεσσαλία. Το 1916, προσχώρησε στο κίνημα της Θεσσαλονίκης και αντιπροσώπευσε την Επαναστατική Κυβέρνηση των Ιονίων Νησιών. Εξελέγη οχτώ φορές βουλευτής με το κόμμα των Φιλελευθέρων. Αργότερα (1917-1920) στην Κυβέρνηση Βενιζέλου ήταν Υπουργός Συγκοινωνιών και για μικρό διάστημα Υπουργός Περιθάλψεως και Εσωτερικών. Ως Υπουργός Συγκοινωνιών προσπαθεί να αναδιοργανώσει το Πολυτεχνείο και τη Σχολή καλών Τεχνών. Συνακόλουθα, ενώ η Θεσσαλονίκη είχε καταστραφεί από την πυρκαγιά του ’17, ο Παπαναστασίου επικυρώνει το νέο σχέδιο πόλεως της Θεσσαλονίκης με το νόμο.
Το 1922, με τη Μικρασιατική καταστροφή δημοσιεύει το ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ με το οποίο κατήγγειλε την πολιτική των φιλοβασιλικών κυβερνήσεων στο Μικρασιατικό, ενώ ταυτόχρονα ήταν υποστηρικτής της εγκαθίδρυσης της Δημοκρατίας. Εξαιτίας αυτής του της ενέργειας, καταδικάστηκε σε φυλάκιση, όμως με το ξέσπασμα του Κινήματος Πλαστήρα απελευθερώθηκε.
Η Πηνελόπη Δέλτα έχει περιγράψει στο ημερολόγιο της την τελευταίου συνεργασία του Παπαναστασίου με το κόμμα των Φιλελευθέρων και την αντιμετώπιση του Βενιζέλου. «[…] Στην τελευταία του πρωθυπουργία, παραμονές εκλογών του Μαΐου 1932, ζήτησε να τον πλησιάσει ο Παπαναστασίου, που δεν είχε καμία ελπίδα να πετύχει μόνος του και ήθελε να μπει στο συνδυασμό των Φιλελεθεύρων. Σαν πάντα ο Βενιζέλος των δέχθηκε. Ένα βράδυ που γευμάτιζε σπίτι μας μιλούσαν και συζητούσαν γι’ αυτό. Καθόταν δεξιά μου στο τραπέζι. Του είπα: «Γιατί τον δέχεστε κύριε Πρόεδρε; Τι να τον κάνετε;» Μου αποκρίθηκε: «Είναι καλό στοιχείο. Γιατί να μην το δεχτώ;» -«Γιατί σας πρόδωσε επανειλημμένως. Και θα σας προδώσει πάλι». Γέλασε ο Βενιζέλος, το ανοιχτόκαρδο παιδικό του γέλιο. «Το ξέρω», είπε καλόκαρδα, «μα και πάλι θα τον πιστέψω». Ανυπόμονα του είπα: «Γιατί τον δέχεστε, γιατί αφήνετε να σας γελάν έτσι;» Μου αποκρίθηκε με το ίδιο ανοιχτόκαρδο χαμόγελο: «Όταν μου μιλά ο Παπαναστασίου, ή άλλος, τον πιστεύω. Πάντα τον πιστεύω. Δεν βάζω με τον νου μου πως μπορεί να είναι ανειλικρινής. Εγώ δεν λέγω ψέματα. Γιατί να υποψιαστώ πως μου λέγει αυτός;» -«Γιατί κάθε φορά σας γέλασε, και πάλι θα σας γελάσει» Ο Βενιζέλος μελαγχόλησε. «Τι να κάνω;», είπε με μια κίνηση των ώμων «Πάλι θα τον πιστέψω».[18] «Έτσι και με τον Παπαναστασίου. Τόσες φορές τον απάτησε, τόσες φορές τον πρόδωσε. Κάθε φορά που ξαναπαρουσιαζόταν και του έλεγε: «Αυτή τη φορά, ειλικρινώς, θέλω να συνεργαστώ μαζί σας», με παιδική αφέλεια τον δεχόταν, τον χτυπούσε στον ώμο και του έλεγε: ‘Το ξέρω πως κατα βάθος θα ίδια ιδανικά μας οδηγούν’.»
Απεβίωσε ξαφνικά στις 17 Νοεμβρίου 1936 από ανακοπή καρδιάς. Η κηδεία του έγινε δημοσία δαπάνη δίνοντας την ευκαιρία μιας σιωπηρής αντιδικτατορικής εκδήλωσης με τη συμμετοχή χιλιάδων πολιτών.
